Trên cơ sở tổng quan các lý thuyết, cách tiếp cận và các nghiên cứu về chủ đề thanh niên ở Việt Nam và trên thế giới, đánh giá những tác động của bối cảnh hội nhập đến thanh niên và các điều kiện tiền đề cho công tác thanh niên thành phố, nhóm tác giả đưa ra cách tiếp cận liên ngành khoa học xã hội, như xã hội học, tâm lý học, văn hóa học, kinh tế học,… để nghiên cứu về lối sống và giá trị sống của thanh niên. Phương pháp nghiên cứu là sự kết hợp giữa nghiên cứu định lượng và định tính, trong đó, khảo sát bằng bảng câu hỏi được tiến hành đối với 700 thanh niên của TP.HCM, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm được thực hiện đối với nhiều đối tượng khác nhau (thanh niên, cán bộ đoàn, nhà quản lý, tuyển dụng, nghiên cứu, giáo dục, tâm lý,…); kết hợp các nguồn dữ liệu, thông tin sẵn có và kết quả xử lý dữ liệu của cuộc khảo sát.
Theo nghiên cứu, nổi bật trong lối sống của thanh niên TP.HCM là sự thực tế trong suy nghĩ và hành động, sự tự do và cái tôi cá nhân luôn được họ đề cao trong mọi quyết định. Thanh niên chủ động và có xu hướng ưu tiên tham gia các nhóm sở thích, đặc biệt là các nhóm, hội hình thành trên mạng xã hội, hơn là các đoàn thể chính trị và nhóm hoạt động cộng đồng. Phần lớn thanh niên đều có lòng yêu nước, mang trong mình lòng tự tôn dân tộc, nhưng với lối sống thực tế, thanh niên lựa chọn những giá trị quan trọng mang tính thiết thực, cụ thể và thực hiện được; các vấn đề liên quan đến công việc và thu nhập cá nhân cũng là các vấn đề lo lắng hơn các vấn đề liên quan đến chính trị - xã hội. Tuy nhiên, thanh niên vẫn luôn có khát vọng thành công và tin tưởng vào tương lai.
Ở khía cạnh sức khỏe, thanh niên thành phố coi trọng sức khỏe, song hành động và những biểu hiện thực tế cho thấy một lối sống chưa thật sự khỏe mạnh cả về sức khỏe thể chất và sức khỏe tâm thần. Lối sống lười vận động về thể chất và lạm dụng mạng internet làm ảnh hưởng đến sức khỏe đã trở thành hiện tượng khá phổ biến. Lối sống của nhóm thanh niên ít tuổi hơn có xu hướng thể hiện sự khát khao cống hiến cho cộng đồng, xã hội và đề cao các giá trị khẳng định bản thân, giá trị văn minh, bảo vệ môi trường hơn.
Nhóm thanh niên có học vấn cao hơn có khát vọng về môi trường xã hội công bằng, văn minh và khát vọng về một đất nước giàu mạnh cao hơn. Mục đích sống của nhóm học vấn cao hơn cũng nổi trội hơn, ở mục đích sống đóng góp cho xã hội, bên cạnh đích sống thành công. Với giá trị sống, họ cũng có xu hướng đề cao những giá trị về văn minh, văn hóa, sự tử tế, kiến thức nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm và bảo vệ môi trường. Thu nhập là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến lối sống của thanh niên thể hiện ở xu hướng lựa chọn giá trị sống. Xây dựng nếp sống văn minh, giữ gìn bảo vệ môi trường, bảo vệ động vật, là những giá trị mang tính văn minh, hay giá trị sống theo pháp luật, tinh thần trách nhiệm, sự tử tế, kiến thức nghề nghiệp, thì ở nhóm có thu nhập càng cao cho rằng những giá trị này càng quan trọng.
Thanh niên là đoàn viên và thanh niên không phải là đoàn viên cũng là một yếu tố ảnh hưởng đến lối sống, nhất là ở quan điểm và nhận thức về các giá trị sống: đoàn viên thanh niên có xu hướng đề cao một số giá trị sống mang tính vì cộng đồng vì xã hội hơn, tuy nhiên khác biệt này chỉ ở mức độ nhỏ. Trong các yếu tố ảnh hưởng đến lối sống của thanh niên (ngoài các yếu tố nội tại) là gia đình, môi trường xã hội, giáo dục, sự hội nhập, thể chế thì gia đình là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến việc hình thành nhân cách, lối sống của cá nhân. Những giá trị sống hiện hữu của thanh niên thành phố, tuy ưu thế đang thuộc về những giá trị mang tính chất cá nhân, những vẫn có sự hướng tới những giá trị mang tính chất cộng đồng xã hội. Những giá trị được thanh niên hướng tới, cho là quan trọng nổi lên là giá trị đối với cá nhân, tiếp đến là những những giá trị sống truyền thống và thứ ba là những giá trị sống văn minh và hiện đại.
Tám giá trị hình mẫu được định hướng trong Cuộc vận động “Xây dựng giá trị mẫu hình thanh niên thành phố Hồ Chí Minh” nhìn chung phù hợp với quan điểm về các giá trị sống của thanh niên hiện nay. Có thể nói Cuộc vận động này đã đạt được một số kết quả tốt như: các giá trị mẫu hình nhìn chung phù hợp với quan điểm về các giá trị sống của thanh niên hiện nay, hình thức vận động khá đa dạng, phong phú, triển khai rộng khắp các cơ sở đoàn. Tuy nhiên, thanh niên còn khó nhớ 8 giá trị hình mẫu và nhiều thanh niên cho rằng các giá trị hình mẫu khó thực hiện với nhiều nguyên nhân khác nhau; sự lan tỏa của Cuộc vận động trong thanh niên chưa thật sự rộng rãi; hình thức triển khai của Cuộc vận động chưa hoàn toàn phù hợp với thanh niên, nhất là trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng hiện nay. Ngoài ra, thanh niên đề cao thêm một số giá trị sống cụ thể như: bảo vệ môi trường sống; thành đạt; việc làm ổn định, sức khỏe tốt, giàu có, có kiến thức nghề nghiệp, hiểu biết các lĩnh vực khác nhau, tôn trọng sự đa dạng về văn hóa, đời sống văn hóa tinh thần phong phú.
Đoàn viên, thanh niên mong muốn tổ chức Đoàn tìm hiểu nhu cầu và nguyện vọng của thanh niên; trang bị kiến thức, kỹ năng cho thanh niên; tư vấn, hỗ trợ về nghề nghiệp, việc làm; lồng ghép các nội dung về xây dựng văn hóa, đạo đức, lối sống cho thanh niên vào các hoạt động mà thanh niên có nhu cầu; phổ biến thông tin hoạt động Đoàn tốt hơn; đổi mới hoạt động phù hợp với thanh niên. Để định hướng giá trị sống cho thanh niên thì thông tin về các hoạt động của Đoàn và Cuộc vận động cần có mức độ bao phủ rộng hơn với việc đổi mới cách thức tuyên truyền phù hợp hơn.
Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn, các kết quả nghiên cứu thực trạng về lối sống, giá trị sống, các yếu tố ảnh hưởng đến lối sống, lựa chọn giá trị sống của thanh niên thành phố, cũng như việc đánh giá hiệu quả của Cuộc vận động xây dựng giá trị mẫu hình thanh niên thành phố đang được triển khai, đặt ra trong quá trình xây dựng TP.HCM có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình và trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, nhóm tác giả kiến nghị giải pháp đối với Thành đoàn TP.HCM và khuyến nghị chính sách chung như sau:
(1) Tiếp tục Cuộc vận động xây dựng giá trị mẫu hình thanh niên thành phố (với 8 giá trị mẫu hình đang thực hiện), với việc làm rõ nội hàm và những tiêu chí cụ thể, để phù hợp hơn trong triển khai và áp dụng cho những nhóm đối tượng thanh niên khác nhau.
(2) Tiếp tục kế thừa các hoạt động hiệu quả Thành đoàn đang triển khai như: gắn nội dung với các danh hiệu, giải thưởng ở từng khu vực đối tượng để đoàn viên, thanh niên rèn luyện; các đơn vị, tổ chức trực thuộc tiếp tục tích cực và thường xuyên tuyên truyền sâu rộng về cuộc vận động trong thanh niên thành phố và xã hội; phát huy hiệu quả các hoạt động xây dựng giá trị hình mẫu theo các nhóm giá trị.
(3) Đổi mới trong cách thức tuyên truyền cuộc vận động. Trong đó, thay việc tập trung vào công tác tuyên truyền (Propaganda) bằng hình thức truyền thông (Disseminate), trọng tâm là truyền thông đa phương tiện (Multimedia Communications).
(4) Các khuyến nghị chính sách: sửa đổi Luật Thanh niên theo hướng cụ thể về cấp quản lý thanh niên và rõ nguồn lực phát triển thanh niên; rà soát các chính sách phát triển thanh niên, đặc biệt là Chiến lược phát triển thanh niên 2011-2020 với số lượng không ít trong số 25 đề án chưa được triển khai; xem xét thành lập Bộ Thanh niên; chính sách giáo dục trong nhà trường (chương trình giáo dục, sách giáo khoa, đào tạo, tuyển dụng dụng giáo viên); chính sách giáo dục trong gia đình (thực hiện nghiêm luật trẻ em, luật thanh niên, yểm trợ gia đình, hỗ trợ và tư vấn các bậc cha mẹ/người nuôi dạy trẻ).
Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu đề tài tại Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ (CESTI).
Lam Vân (CESTI)